Nahostexperte Daniel Gerlach:
صلح پایدار با دونالد ترامپ؟:
«ایالات متحده هرگز میانجی صادق در خاورمیانه نبوده است»
وضعیت در خاورمیانه از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ بهشدت تغییر کرده است. در مصاحبهای، کارشناس خاورمیانه دنیل گرلاخ این تحولات را بررسی کرده و توضیح میدهد چرا نسبت به آینده این منطقه امیدوار است.
مصاحبه با دنیل گرلاخ، کارشناس خاورمیانه
آقای گرلاخ، آتشبس شکننده است و تنها چند روز پیش بار دیگر درگیریهایی میان ارتش اسرائیل و حماس رخ داد. آیا جنگ غزه هیچگاه پایان مییابد؟
پایان درگیریها و خشونت، علاوه بر طرفهای جنگ، بهشدت به رئیسجمهور آمریکا، دونالد ترامپ بستگی دارد. او فرآیند فعلی را متناسب با اهداف خود شکل داده و باید خواستهاش برای آتشبس دائمی را به نتیجه برساند.
این کار آسان نیست.
درست است. همیشه آتشبسهایی در غزه برقرار شده که شکست خوردهاند. برای اسرائیل، از زمان خروج از نوار غزه در ۲۰۰۵، مداخله هر زمان که لازم میدید، امری بدیهی بود، چه برسد به محاصره. حماس نیز برای تقویت خواستههای سیاسی خود، موشک شلیک میکرد. نوار غزه برای هر دو طرف، همواره منطقهای جنگزده بوده است.
آیا ترامپ میتواند این وضعیت را تغییر دهد؟
بله، او عاملی تعیینکننده است که میتواند تغییر ایجاد کند. اما توجه او به موضوعات معمولاً پایدار نیست. اوایل سال جاری نیز امکان آتشبس وجود داشت و میتوانست هزاران کشته را نجات دهد، اما دولت آمریکا پروژه را به شکل سهلانگارانه و غیرحرفهای دنبال کرد.
دلیل استمرار تلاش ترامپ برای غزه چیست؟
دو دلیل عمده وجود دارد: اول، شانس موفقیت در خاورمیانه بسیار بیشتر از جنگ اوکراین است. او هیچ قدرتی بر روسیه و پوتین ندارد؛ تنها ابزار فشار فعلی او قیمت نفت است. برای کاهش آن و ضربه زدن به روسیه، به همکاری جهان عرب نیاز دارد. با اسرائیل و نتانیاهو اما شرایط متفاوت است، و فشار بر حماس بسیار دشوارتر است.
چرا دشوار است؟
حماس از طریق محدودیتهای رفت و آمد یا تحریمهای مالی کنترل نمیشود؛ فشار بیشتر از بمبارانهای دائمی اسرائیل و تلاش برای هدف قرار دادن اعضای حماس، تقریباً ممکن نیست. حماس برای بقا میجنگید و گزینههای محدودی داشت. به همین دلیل برای ترامپ مهم بود که ترکیه و قطر را برای برنامه خود همراه کند. او پس از سالها خشونت، میخواهد دستاوردی مثبت نشان دهد.
دلیل دوم؟
ترامپ شاید سیاسی کارکشته نباشد، اما حس خوبی نسبت به جو عمومی دارد: جنگ خاورمیانه میتواند به جناح او آسیب بزند و تصویر او را به عنوان ناجی زیر سؤال ببرد. همچنین بخشی از پایگاه او در جنبش «Make America Great Again» نسبت به حمایت بیقید و شرط جمهوریخواهان از اسرائیل منتقد شده است. به همین دلیل تلاش میکند تصویری ایجاد کند که او کنترل اسرائیل را در دست دارد، نه برعکس.
چه عاملی باعث شد آتشبس اکنون ممکن شود؟
یک اشتباه راهبردی از سوی نتانیاهو و دولتش: حمله به رهبری حماس در دوحه قطر در اوایل سپتامبر. شاید هدف ایجاد شکاف بین قطر و آمریکا بود، اما نتیجه معکوس داشت و دو کشور را به هم نزدیکتر کرد. این حمله فرصتی به آمریکا داد تا نتانیاهو را تحت فشار قرار دهد.
جرد کوشنر چه نقشی داشت؟
او نقش محوری دارد. بسیاری، از جمله من، ابتدا از او که یک تاجر نیویورکی بدون تجربه خاورمیانه بود، تعجب کردند، اما او روابط خوبی با افراد تأثیرگذار منطقه برقرار کرده و میتواند به عنوان میانجی عمل کند. او ترفندهای نتانیاهو را میشناسد و تجربه دارد که سیاست آمریکا را در منطقه حرفهایتر کند.
آیا برنامه ۲۰ مادهای ترامپ میتواند پایهای برای صلح باشد؟
نه، ولی تنها گزینه موجود است. اروپا باید از تفسیر انعطافپذیر آن استفاده کند، همانطور که ترکیه، مصر و آمریکا انجام میدهند. این برنامه بیشتر مربوط به آتشبس و تثبیت غزه است، نه حل مسئله فلسطین یا خاورمیانه.
‚ اروپا چه نقشی میتواند داشته باشد؟
زیاد. مشارکت در تثبیت غزه، ایفای نقش به عنوان ضامن بازسازی، ایجاد سازوکارهای منطقهای برای همکاری سیاسی و اقتصادی، تشویق صلحطلبان و محدود کردن مخالفان.
هدف بزرگ ترامپ چیست؟
جذب کشورهای بیشتری مانند عربستان به توافق ابراهیم و عادیسازی روابط با اسرائیل. این امر تنها در شرایط پیش از هفتم اکتبر و با امتیازات مشخص در مسئله فلسطین ممکن بود.
آیا امکان تحقق فلسطین مستقل وجود دارد؟
مشکل قابل حل است و به مسئله فلسطین محدود میشود: آیا میتوان اسرائیل و فلسطینیها را در صلح و خودمختاری در سرزمین تاریخی فلسطین قرار داد؟ پاسخ من مثبت است، به شرط اراده سیاسی و مشارکت جامعه بینالملل.
چه ابزارهایی کمک میکند؟
ابزارهای تکنولوژیک و دیجیتال امکان اداره کشورهایی با سرزمینهای جدا از هم مانند غزه و کرانه باختری را فراهم میکند، بدون نیاز به یکپارچگی کامل سرزمین.
و عامل انسانی؟
نیازمند اراده سیاسی است. اسرائیلیهای عرب و فلسطینیان داخلی میتوانند نقش مهمی در ایجاد تعادل بازی کنند. تنها ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار رأیدهنده کافی است تا مسیر افراطیون را مسدود کند.
پس چرا باید اسرائیل به سمت مصالحه برود؟
از لحاظ نظامی پیروز شده اما از نظر سیاسی نه. تغییرات در سوریه و لبنان و کاهش تهدیدها، اسرائیل را مجبور به مصالحه با فلسطین میکند

آیا هنوز نسبت به آینده خاورمیانه خوشبین هستید؟
بله، اگرچه مشکلات فراوان است، اما تاریخ ۳۰۰۰ ساله نشان میدهد که اغلب منافع عملی بر افراطگرایی غلبه داشتهاند.