سمینار بی بی سی و انقلاب سال ۵۷ ایران

مدرسه پژوهش های شرق شناسی و آفریقایی دانشگاه لندن-- SOAS -- روز شنبه، ششم مارس سمیناری یک روزه در مورد تأثیر رادیو فارسی بی بی سی بر انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران برگزار کرد.

سی و یک سال قبل، شاه ایران رادیو فارسی بی بی سی را دشمن خود خواند و این رسانه را متهم کرد که مردم را تشویق کرده که انقلاب کنند. سمینار "بی بی سی و انقلاب سال ۱۹۷۹ ایران" به این موضوع پرداخت که آیا وزارت امور خارجه بریتانیا در آن زمان در محتوای برنامه هایی که برای ایران تهیه و پخش می شده، دخالت داشته یا نه.

معصومه طرفه، از برگزار کنندگان سمینار، در توضیح در باره هدف آن، گفت از حدود دو سال پیش یعنی از ۷۵ سالگی بخش جهانی بی بی سی، چند دانشگاه در بریتانیا از جمله مدرسه پژوهش های شرق شناسی و آقریفایی دانشگاه لندن- سواز - تحقیقاتی را در مورد نقش بی بی سی در امور سیاسی بریتانیا و جهان و تاثیر آن در حوادث مهم جهان از جمله انقلاب ایران شروع کردند و از او به دلیل سابقه ای که در بی بی سی داشته، خواسته شد در مورد تاریخ کار بخش فارسی بی بی سی از سال ۱۹۴۱تا امروز تحقیق کند و او در همین ارتباط، اسناد موجود در مرکز اسناد وزارت امور خارجه بریتانیا و مرکز آرشیو بی بی سی را بررسی کرد.

وی گفت با توجه به اهمیت انقلاب ایران، "سواز" به این فکر افتاد از افرادی که نام آنها در این مدارک آمده، دعوت کند تا درباره آن صحبت کنند و بر همین اساس از مقام های سابق ایرانی، مقام های وزارت خارجه بریتانیا و خبرنگاران و تهیه کنندگان آن زمان بی بی سی خواستند در این سمینار شرکت کنند.

برنامه با صحبت های خانم آنابل سربرنی، مدیر گروه مطالعات رسانه و فیلم این دانشگاه شروع شد که به اختصار داستان انقلاب ایران را شرح داد و از آن به عنوان نوشته شدن تاریخ یاد کرد.

فرد هالیدی، روزنامه نگار و تحلیلگر مستقل در یک مصاحبه ویدئویی ضبط شده گفت انقلاب ایران در خیابان ها و مساجد رخ داد نه در اتاق خبر بی بی سی در لندن. آیت الله خمینی شبکه ارتباطی خود را داشت اما از آنجا که شاه و اطرافیانش نمی توانستند بفهمند چه اتفاقی در حال روی دادن است، به دنبال یک تئوری توطئه بودند.

لطفعلی خنجی، شاداب وجدی و شهران طبری از کارمندان رادیو بی بی سی فارسی در زمان انقلاب هم از سخنرانان بودند.

لطفعلی خنجی گفت پوشش خبری بی بی سی در نهایت به نفع انقلاب تمام شد چون بی بی سی ماجرا را آنگونه که اتفاق می افتاد، گزارش می داد و این خود به خود به نفع طرف برنده تمام می شد. اما به این معنی نیست که بی بی سی، بی طرفی را حفظ نکرده بود.

شهران طبری گفت محبوبیت بی بی سی به این دلیل است که در ایران خبر به صورت آزاد پخش نمی شود و خبرها بازتاب افکار همه گروه ها و دسته ها نیست. او گفت بی بی سی فقط اطلاعات و اخبار را آنگونه که هست منعکس می کند و در مورد انقلاب هم به همین شکل بود.

شهران طبری به این موضوع اشاره کرد که درآن زمان، انتخاب خبر و اینکه چه خبری باید ترجمه شود، با کارکنان بخش های زبان ها نبوده و بولتن های خبر در اتاق خبر بی بی سی تهیه می شد و سردبیر انگیسی، خبرها را برای ترجمه به مترجمان بخش ها می داد و او و همکارانش فقط نقش مترجم داشتند و ترجمه ها هم بررسی می شدند.

او می گوید: "روزی "مارک داد"، رییس بخش شرقی بی بی سی او را به اتاقش صدا زده و از او پرسیده معنی کلمه "گریلا" (guerilla) چیست و او جواب داده چریک. مارک داد پرسید چرا از عبارت عناصر خرابکار استفاده نمی کنی؟(این عبارتی بوده که رسانه های ایران استفاده می کردند) و او جواب داده که چون غلط است. خانم طبری گفت "بعدها فهمیدم که سفارت ایران شکایت کرده بود که چرا من در خبر، از کلمه چریک استفاده کرده ام."

شاداب وجدی گفت در یکی از شیفت های شب، سردبیر انگلیسی خبر به او مراجعه کرده و درباره اهمیت خبری که بر روی تلکس ها آمده، با او مشورت کرده و از او پرسیده آیا این فرد به اندازه کافی اهمیت دارد؟ خبر در باره یکی از اعلامیه های آیت الله خمینی بوده و خانم وجدی جواب داده که مخالفان شاه، او را رهبر خود می دانند. به همین دلیل، خبر اعلامیه، در اخبار بولتن بخش جهانی بی بی سی قرار گرفت و در بخش فارسی هم استفاده شد. خانم وجدی در پایان صحبتش گفت: "آیا باید دروغ می گفتم؟ آیا می گفتم که خبر اهمیت ندارد؟ من طبق وظیفه حرفه ای ام عمل کردم."

در خلال سخنرانی ها، این بحث مطرح شد که پرویز راجی، سفیر وقت ایران در لندن به وزارت خارجه بریتانیا در مورد پوشش خبری بی بی سی فارسی شکایت می کرده و مارک داد، رییس بخش شرقی بی بی سی که از حضار بود در گفتگو با من گفت:" از ما خواسته شد این موضوع را بررسی کنیم که آیا کارکنان بی بی سی در پوشش خبری وقایع ایران جانبدارانه عمل می کنند و اخبار را تحریف می کنند یا نه و ما پس از بررسی، به این نتیجه رسیدیم که کار، حرفه ای انجام شده بود. اگرچه مواردی از اشتباه های کوچک در کار بود که مثلا ناشی از این بود که خبرهای خبرگزاری ها دقت لازم را نداشتند و به ندرت هم اشتباه هایی در ترجمه بود که به دلیل شیفت شب و تحت فشار بودن مترجم و مسائلی از این قبیل پیش می آمد."

اظهارات دیوید اوئن، وزیر خارجه وقت بریتانیا هم از قبل ضبط ویدئویی شده بود. لرد اوئن از شکایت ها به وزارت خارجه بریتانیا صحبت کرد و گفت: اگر کارکنان بخش فارسی جانبدارانه عمل می کردند، مدیریت بی بی سی موظف بود به موضوع رسیدگی کند و ما دخالتی در کار آنها نمی کردیم.

مهرداد خوانساری، وابسته مطبوعاتی سفارت ایران در لندن در زمان انقلاب هم در گفتگویی ضبط شده از پوشش خبری بی بی سی از وقایع انقلاب ایران انتقاد کرد و گفت کسانی که خبر می خواندند، موضع ضد شاه داشتند. او گفت ترجمه خبرها همان بود که در متن انگلیسی آمده بود اما لحن و شیوه ارائه خبرها، جهت دار بود.

بی بی سی، سی سال پس از انقلاب اسلامی

بر خلاف جلسات صبح، محور اصلی صحبت های سخنرانان بعد از ظهر، بی بی سی در عصر حاضر بود.

بهروز آفاق، رییس بخش آسیا و پاسیفیک بی بی سی درباره تنوع رسانه ها صحبت کرد. او گفت امروز اطلاعات به شکل وسیعی در دسترس مردم است و در این مورد به وبلاگ نویس ها و سایت هایی مثل یوتیوب و گوگل اشاره کرد.

آقای آفاق گفت این روزها ژورنالیسم جهانی شده و حتی اگر برای یک مخاطب محلی و محدود، مطلبی چاپ کنیم، در همه جای جهان قابل دریافت است.

به گفته او، در چنین فضایی و برای مقابله با این تغییرات، بی بی سی هم باید به فکر ایجاد تغییراتی ساختاری باشد و حرکت سرویس جهانی بی بی سی به سوی اینترنت و تلویزیون از همین موضوع ناشی می شود.

او از اهمیت و اثرگذاری سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورها، نیاز به اطلاعات و توان بالقوه بی بی سی برای جذب مخاطب به عنوان اولویت ها در بی بی سی یاد کرد.

پونه قدوسی، از مجریان برنامه "نوبت شما" تلویزیون فارسی هم در باره رسانه های جدید و تغییراتی که در نحوه پوشش رویدادها ایجاد شده، و نیز پدیده "روزنامه نگاری شهروندی" صحبت کرد و گفت که این روزها در واقع ببنندگان و مخاطبان، تهیه کنندگان اولیه خبر هستند و به بی بی سی فارسی کمک می کنند تا آنچه را در ایران اتفاق می افتد، گزارش کند.

صادق صبا، رییس بخش فارسی بی بی سی هم به این نکته اشاره کرد که بی بی سی از یک دهه قبل به سمت اینترنت رفته و اکنون نیز به سمت تلویزیون در حرکت است. به همین دلیل ابتدا تلویزیون عربی راه اندازی شد و بعد هم تلویزیون فارسی.

آقای صبا به مشکلی که بی بی سی فارسی به خاطر حضور نداشتن در ایران با آن مواجه است، اشاره کرد. به گفته او، صحبت نکردن مقام های ایرانی با بی بی سی فارسی هم از دیگر چالش های این رسانه است که بی بی سی این کمبود را از طریق استفاده از صدای آنها در شبکه های رادیویی و تلویزیونی ایران جبران می کند تا مخاطبان در جریان نظرات آنها نیز باشند.

وی تاکید کرد که بی بی سی فارسی نمی خواهد به تلویزیون مخالفان تبدیل شود و همه جوانب و زوایای یک خبر و واقعه را منعکس می کند.

در فاصله بین سخنرانی ها، حضار فرصت مطرح کردن سوال داشتند و در ساعت پایانی سمینار هم جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد که طی آن، تعدادی از آنها فرصت یافتند مخالفت خود را با با صحبت های سخنرانان مطرح کنند. از جمله این افراد، راجر هاردی، تحلیلگر بی بی سی در مسائل خاورمیانه و جهان اسلام